“Mam, ik mag geen vragen meer stellen in de les. Ook moet mijn huiswerk volledig af zijn; je mag geen opdrachten openlaten als je ze niet snapt. De leraar zegt dat alles in het boek staat en dat ‘niet snappen’ eigenlijk niet meer kan. Als het huiswerk niet af is, moet je bovendien 40 minuten nablijven.”
Ok, het kan maar duidelijk zijn. Dit lijkt op het eerste gezicht een heldere aanpak: huiswerk moet af zijn en vragen zijn overbodig omdat alles in het boek staat. Maar wat is er gebeurd met het idee dat school een plek is om nieuwsgierigheid te prikkelen en vragen te stellen om beter te leren? Dit soort nieuwsgierigheid activeert juist ons jongste brein, de Neocortex, dat betrokken is bij leren, begrijpen en probleemoplossend denken. Dat is toch wat we willen ontwikkelen bij pubers?
De drie breinen
Ben je bekend met de drie breinen? We hebben het dan over het Reptielenbrein (ook wel oerbrein of hersenstam), het Zoogdierenbrein (ook wel limbisch systeem) en de Neocortex (ons jongste brein). Ze spelen elk een unieke rol in ons denken en gedrag. Het voorbeeld van school illustreert mooi hoe ze samenwerken (of tegenwerken):
1. Reptielenbrein
Dit oudste brein reageert op dreiging en is gericht op overleving, met reacties zoals vechten, vluchten of bevriezen. Door een straf te koppelen aan onvolledig werk of fouten, activeert de leraar het reptielenbrein van mijn dochter. Ze bevriest en durft geen vragen meer te stellen; haar focus ligt puur op overleven en straf vermijden, niet op écht leren.
2. Limbisch brein
Dit middenbrein is gericht op emoties en relaties. Het verlangen om erbij te horen en goedkeuring te krijgen speelt hier een rol. Mijn dochter voelt zich ontmoedigd door de afwijzende houding van de leraar, wat haar motivatie en enthousiasme vermindert. Als we leren vanuit positieve emoties en verbondenheid, ervaren we meer plezier en blijven we langer gemotiveerd.
3. Neocortex
Het jongste deel van ons brein is verantwoordelijk voor logisch denken, redeneren en het vermogen om nieuwe kennis op te nemen. Voor echt begrip is het nodig dat mijn dochter vragen kan stellen, zich nieuwsgierig opstelt en nieuwe informatie verwerkt. Dit is het deel van het brein dat we aanzetten als we diep en nieuwe dingen leren.
Door het gedrag van de leraar wordt de Neocortex dus minimaal gestimuleerd, erg jammer want school is dé plek om nieuwe dingen te leren.
De drie breinen op de werkvloer
Op de werkvloer, in teams, zien we helaas vaak een vergelijkbare dynamiek. Wanneer mensen geen ruimte voelen om vragen te stellen of om echt te luisteren naar elkaar, schakelen ze over op hun reptielenbrein. Dit kan leiden tot defensief gedrag, waarin teamleden vooral hun eigen standpunten verdedigen zonder open te staan voor de inzichten van anderen. In zulke situaties is het cruciaal om een nieuwsgierige blik te stimuleren, net zoals we dat bij kinderen willen doen.
Een voorbeeld. Stel, een teamlid voelt zich niet vrij om feedback te geven tijdens een teamvergadering. In plaats van constructieve bijdragen, blijft diegene stil of knikt alleen maar mee. Dit is het reptielenbrein in actie: bevriezen uit angst om iets verkeerd te zeggen. Beter zou het zijn om een sfeer te creëren waar ruimte is om een open houding aan te nemen, vragen te stellen en uitnodigend te luisteren. Daarmee activeren we de Neocortex, wat leidt tot waardevolle inbreng en betrokkenheid.
Mijn advies? Stimuleer de nieuwsgierige blik bij jezelf en anderen. Vraag door, wees open voor verschillende perspectieven en luister echt naar de ander. Zo ontstaat een ruimte waarin iedereen zich veilig voelt om te leren en te groeien.
Dit verhaal gaat verder!
Wist jij dat we een eigen goed beluisterde podcast hebben Gedrag van Alledag? In aflevering 26 diepen we dit verhaal verder uit.
